کَعبُ الأَحبار، کعب بن ماتع الحبر مکنی به ابواسحاق تابعی است و از یهودیان حمیر بود که بزمان عمر اسلام آورد. او را کعب الحبر نیز میگویند.
صاحب قاموس در کلمۀ حبر گوید :
کعب الحبر [ ح َ / ح ِ ] صحیح است و احبار نباید گفت،
صاحب تاج العروس در شرح آن آرد :
از ابن درستویه نقل است که گفت :
کعب الحبر به کسر حاء صحیح است و چون آن را معنی وصفی دهند کعب را با تنوین آورند و اگرحبر به معنی مداد آید بی تنوین ذکر شود و کعب به حبر اضافه شود.
در کتاب شرح نظم الفصیح آمده :
کعب الاحبار خالی از اشکال است چه اضافه با کوچکترین سبب جائز است و در اینجا سبب و رابطۀ قوی وجود دارد اعم از آنکه حبر به معنی مداد گرفته شود یا دانشمند.
او را از آن رو کعب الاحبار میگویند که صاحب کتب احبار بود.
زرقانی در شرح مواهب میگوید :
آنچه فیروزآبادی در منع کعب الاحبار گفته مسموع نیست و اشکالی در استعمال کعب الاحبار نمیباشد.
شرح حال کعب الاحبار در تهذیب نووی و مثلث ابن السید آمده است.
مرحوم دهخدا در یادداشتی نویسد :
نام صحابی است که به اول، دین یهود داشت و اخبار بسیاری از او روایت شده است که بیشتر اسرائیلیات است. این شخص را به غلط کعب الاخبار ذکر میکنند. فارسی زبانان آن را بدون الف و لام آرند یعنی کعب احبار

كَعْب الأَحْبار
(... - 32 ه.ق. ... - 652 م.)
كعب بن ماتع بن ذي هجن الحميري،
أبو إسحاق :
تابعي.
كان في الجاهلية من كبار علماء اليهود في اليمن،
و أسلم في زمن أبي بكر،
و قدم المدينة في دولة عمر،
فأخذ عنه الصحابة و غيرهم كثيرا من أخبار الأمم الغابرة،
و أخذ هو من الكتاب و السنة عن الصحابة.
و خرج إلى الشام،
فسكن حمص،
و توفي فيها،
عن مائة و أربع سنين.